Uluborlu kültürü

[Admin]

BIZE ÖZGÜ KELIMELER

FİİLLER
Ardmak Kumas, giysi vb.ni baska bir seyin üzerine asar gibi birakmak
Ardilmak Birinin veya bir seyin üzerine abanmak
Buymak Donacak kadar üsümek
Çentmek Çirpi, odun, ot vs. kesici alet yardimi ile kirmak
Çarpalanmak Kabin içindeki sivinin hareketle dalgalanmasi
Gidismek Kasinmak
Ocu(t)mak Ürkmek, ürkütmek
Okumak Dügün vs.ye davet etmek
Sinnenmek Saklanmak, gizlenmek
Siymek Kabin içindeki sivinin ince bir yol halinde kenarindan veya altindan sizmasi
Sokurdanmak Kizginlakla söylenmek
Süymek Agacin gövdesinden veya dibinden taze dal çikmasi
Teziktirmek Sevkini kirmak
Ügünmek 1-Toz halinde maddenin kabin altindan dökülmesi
2-Yamaçtan toprak vs.nin dökülmesi
Ünlemek Seslenmek,çagirmak
Yu(n)mak Yika(n)mak

ISIMLER SIFATLAR

Alavere Alis veris
An Tarla siniri
As 1-Bulgur pilavi
2-Tamlayan olarak "yemek";Kabak Asi vs.
Batakçi Müsrif, saçip savuran
Bardak Ibrik
Belirsiz Daginik ve düzensiz kisi
Bizim kiz Kiz kardes
Bizim oglan Erkek kardes
Cibir Beden, mal veya giyim bakimindan zayif
Çavgin Yagmurun güney tarafindan meyilli yagmasi
Çalgi Müzik aleti
Çeç Sapli bugday yigini
Çeki Kare tülbent
Çigir Patika yol
Çilpi Çirpi
Dalaz Kuru ve etkili rüzgar
Dandin Simarik
Dayak Dayanak, destek
Denk Yatak, yorgan vs. esyanin tasimaya hazir sekilde paketlenmis hali
Dernek Çarsamba
Dizlik Uzun paçali içlik
Ellik Eldiven
Engin Nezle
Esi Ucu yanmis odun
Eten Meyvenin yenilenen kismi
Evinsiz Lüzumsuz konusan, ham
Eyin Sirt("karni tok eyni bütün"deyiminde geçer)
Fita(Futa) Pestemal
Gede Zayif
Gedik Bahçe sinirinda giris-çikis için ayrilmis bosluk
Gen Bir kaç yildir sürülmemis arazi
Gilavat Asma çardagi
Gireyi Pazar günü
Govaltan Tam kapanmamis, birlesmemis, hafif aralik
Göde Sisman, etli
Götürü Isin tamaminin ihalesi
Göynek Fanila
Gülecen Çile halinde ipin sarilip yumak yapilmasi için kullanilan sabit mile geçirilmis 4 çubuklu tahta kafes
Harar Büyük kil çuval
Harim Evin yakininda küçük sebzelik
Hasa Genis ve büyük çuval (kil harici malzemeden yapilmis)
Hatil Hayvana yem vermek veya üzüm çignemek için yapilmis büyük tahta tekne
Helik Insaatta iri taslarin arasina doldurulan küçük taslar
Hevcer Hosafin posa kismi
Horavi Yabani, insanlardan ürken
Hünük Ilik
Iyverre Çok zayif, hastalikli
Kakirdak Kuyruk yagi eritilip sizdirildiktan sonra kalan posasi
Kenis Bir yerin tesviyesini bozan hafif yükselti
Kesik Gündelik karsiligi gündelik
Kesir Havuç
Kiyma Kavurma
Kirkit Hali dokumakta kullanilan sapli demir tarak
Kupa Çay bardagi
Malamortçu Bastan savma is yapan
Mirav (Farsça) mir-i ab, su emiri; sulama suyunu takip eden görevli
Must'amel (Arapça) kullanilmis
Nelbeke Küçük yayvan kap
Oku Dügün vs. davetiyesi
Ögüt Baharda görülüp yazin kaybolan pinar
Ölçek Tahil hacim ölçü birimi (yaklasik 6.5Kg)
Pardi Toprak dam yapiminda üzerine toprak serilen çali
Peskir El havlusu
Pustuvan Toprak cami çevreleyen tahta perde
Savak Sulama suyunu yönlerdirmek için toprak, tas vb. malzemeden yapilan menfez
Sabunluk Lif
Sikma Erkek gömlegi
Sitira(siz) (Arapça setreden ) itibarsiz, meymenetsiz
Siyaset Yagisli hava
Silecek Banyo havlusu
Söve Kapinin takildigi dograma, kasa
Tas Yarimlaginin yarisi olan hacim ölçüsü
Tat Kaba, zarif olmayan esya
Taya Kavrulmus kiymanin bir kapta kaliplasmis hali
Trabzan Merdiven korkulugu
Yagada Hayvani yag bulasigi
Yarimlagi Ölçegin yarisi olan hacim ölçüsü


DEYIMLER

Ak ak yuyup,gök gök sermek Beceriksizliginden bir yandan temizlerken bir yandan kirletmek
Arabin kari bosadigi sira Islerin çok yogun oldugu vakit
Domuzun öglen kaldigi yeri bilmek Her olan bitenden haberi olmak
Dügünde eyreti tanimak Birine emaneten verdigi esyayi duyurmak
Eme seme yaramamak (em:ilaç;sem:zehir)Hiç bir ise yaramamak Eskiyi yok gibi, yeniyi ...ok gibi kullanmak
Eyyatli (iyi alti) Üstün körü bastan savma
Gelin olmak Meyve sebzenin mevsimi geçmek üzere iken az bulunur olmasi
Günesin inmesi Batmasi
Hal halin Kolay kolay
Hastaligi kasikligin gözünde Sik sik ve kolayca hastalanan
Hasir nesir kesir asi Pek karisik malzemeden yapilmis yemek
Helle melle Pisirilen seyin macun kivamini almasi
Hükümallah Taziye
Kepek ölçmek Yarasiz, vakit öldürmek için konusmak, oyalanmak
Kör itin öldügü yer Çok uzakta bir yer
(i)Rafadan yumurta Sik sik hastalanan, üzerine titremek gereken kisiler için kullanilir
Sitki siyrilmak Birine, bir seye olan sevgisini bagliligini kaybetmek
Su köprüyü beldi(böldü) Is isten geçti
Ünü üne katmak üne çoban tutmak Bagirip çagirarak yaygara etmek
Kantari belinde Insan sarrafi
Sinegin yagini hesap eder Çok cimri
Peyniri siseden yalar Çok cimri
Anasi sogan, babasi sarimsak Soyu asaletli olmayan
Usturasi içinde Içten pazarlikli

DUALAR

Allah agiz tadi versin
Ayagin pinar, basin göl olsun
Ayagin Haciya varsin
Allah yokluk göstermesin
Allah basini agritmasin
Allah hasretine kavustursun
Allah ne muradin varsa versin
(Çocuk için) Allah hayirli ömürlü etsin
(Çocuk için) Yasi uzun dügünü güzün olsun
(Çocuk için) Allah acisini göstermesin
Allah dirlik düzenlik versin
Allah dört gözden ayirmasin
Allah basa kadar sürdürsün (Evlenenler için)
Allah baska yüz göstermesin (Evlenenler için)
Allah kiymet versin de baha vermesin
Allah iyilere yar kötülere irag etsin
Allah yolumuzu yolsuza çattirmasin
Allah pürlü budakli eylesin
Elin kolun dert görmesin
Allah umduguna ulastirsin
Bastigin yerlerde güller bitsin
Bir kazan bin bul
Birin bin olsun
Haci karisi ol
Dünyalar durdukça dur
Selametle git saglicakla var
Sakali agarasica
Topraga yapissin altin olsun
Kabrine Nurlar insin
Kabri Cennet olsun
Haci sofrasi olsun

ILENÇLER

Olmaya gomaya ermeyesice
Allah canini alasica
Adi batasica
Adi sani kalmayasica
Odu ocagi sönesice
Ekmegi tavsan, kendisi tazi olsun
Kökü kesilesice
Emdigi süt burnundan gelsin
Birinden emdigi kan öbüründen emdigi irin olsun
Yurdunda baykuslar tünesin
Evlat yüzüne hasret gidesice
Evine ates düssün
Yurdunda yuvasinda köpekler eniklesin
Allah'in hismina ugrasin
Ölüsünden kalsin
Ocagina incir agaci diliksin
Sürünesice
Sirti tenesire gelesice
Iki yakasi bir yere gelmesin
Basina tas cigerine ates düssün
Hekime hakime versin
Boyunu yer yesin
Bogazina durasica
Kazandigi dari, koydugu seper olsun
Cigerinden yansin
Cehennem kütügü olsica
Çenesi çekilesice
Çektigi damarlar daglansin
Gözü çikasica
Allah dermansiz dert versin
Defteri dürülsün
Zehir zikkim yesin
Boyu devrilesice
Burnundan gelsin
Gittigi yoldan gelmesin
Kapisi kapanasica
Kivrila kalasica
Gözüne dizine dursun
Gidisi olsun da gelisi olmasin
Sirtin tahtaya tabanin göge gelsin
Yere batasica
Yasini yer yesin
Yüzünü su dökücü görsün
Basina hirsiz alamasi insin
Oglu usagi demir boku yiyesice
Ayibini toprak örtsün
Geberesice
Bulmayasica
Sanisina Muradina ermesin

ÖGÜTLÜ SÖZLER

Agir tas yerinden oynamaz
Oynamayan gelin yerim dar, yenim dar dermis
Agiz yer yüz utanir
Aza nereye gidiyorsun demislerde çogun yanina demis
Yemenici, çiragina çal kirisi al kurusu demis
Bos bogazi Cehenneme atmislar da odun yas diye bagirmis
Babasi ogluna bir karik bag vermis de oglu babasina bir çitim üzüm vermemis
Tilkiye tavuk güdermisin demisler de ayagim yalin ayak diye nazlanmis
Cimri karisina "malini yeyip de ölen mi var kes bir sogan daha" demis
Hirsiza, niçin Namaz kilarsin demisler de biri harcim biri borcum demis
Degirmenciye, salgin salmislar da oda müsteriye salmis
Dogru dogru minare, onun da içi egri
Devenin üstünde yelli bir günde kavut yiyen adama ne yiyorsun diye sormuslar da böyle giderse hiç demis
Sarmisagi gelin etmislerde kirk gün kokusu çikmamis
Ayrik tarlaya sonradan girmis de yanindaki otlara cani sikilan varsa çikiversin demis
Kabahattan kürk olsa zemheride giyen bulunmaz
Saksagan keklikten yörüm ögreneyim derken, kendi sekisini de unutmus
Siçan deligine sigmazken bir de kuyruguna kabak baglamis
Siçanin enigi yüklükte kilim keser
Akilli düsününceye kadar deli bayram eder
Katira baban kim demisler de at dayim demis
Tospagi bir bagdan digerine atmislar da o bag olacagina bu bag olsun demis
Kurda niçin ensen kalin demisler, oda kendi isimi kendim görürümde ondan demis
Koça kuyrugun niye bu kadar büyük demisler, arkami ancak örtüyor demis
Fakir zenginin malini hesap ederken bir kütük çira yakmis
Kele yundun mu demisler, ben tarandim gidiyom demis
Nasrettin Hoca'ya karin çok geziyor demisler, o da (iftira ediyorsunuz o kadar gezse bize de ugrardi ) demis
Arap eli öpmekle agiz kararmaz
Her tas yerinde agirdir
Gökten palan yagsa kuskunu bogazima geçmez
Çiçek sepete girmez
Üyüllüden gelirse bir evlek daha aç, Pupa'dan geliyorda zevleyi kir kaç
Isten artmaz disten artar
Koyunun olmadigi yerde keçiye Abdurrahman Çelebi derler
Iki çiplak bir hamamda yakisir
Kadinin birine hamamda iken "kocan buydu" demislerde, "delirmis mi? ben burada yaniyorum" demis
Egreti ata binen tez iner
Satin armut sapina kadar
Yamamadan giyemedim, yalamadan doyamadim
Usta çivi çalmaz düseni almaz
Tandir kemale geldi hamur tükendi
Yas kemale geldi ömür tükendi.
Atin iyisine doru, yigidin iyisine deli derler
Malin iyisini pazar, insanin iyisini nazar bilir
Adamin biri "bal bi datli, bi datli" demis "nerden biliyorsun" demisler , "beyler yerken bizim oglan görmüs de bana deyiverdi" demis
Katrandan olmaz seker, cinsine tükürdügüm ille cinsine çeker
Kelden kel olmaz, körden kör olmaz, ille deliden deli olur
Yügrük at yemini kendi artirir
Kötü komsu adami mal sahibi yapar
Aç köpek firin deler
Az verme hirsiz olur, çok söyleme arsiz olur
Çok söz yalansiz, çok mal haramsiz olmaz
Dügünsüz ev olur, ölümsüz ev olmaz
Hamama giren terler
Hesapsiz kasap ne biçak kor, ne masat
Isin yoksa sahit ol, paran çoksa kefil ol
Elden gelen ögün olmaz, o da vaktinde gelmez
Inanma dayina ekmek al yanina
Kirk hirsiz bir çiplagi soyamamislar
Kirk gün ölet (salgin) olmus da, eceli gelen gitmis
Köpeksiz köy bulunca çomaksiz oynar
Mal canin yongasidir
Lazima baha yetmez
Nasipse gelir Hint'ten, Yemen'den nasip degilse ne gelir elden
Ölü ile deli sahibinindir
Ödünç yiyen kesesinden yer
Sagir isitmezse de yakistirir
Sulu dereye götürür de susuz getirir
Tok agirlamak zordur
Tatli ekmegin yoksa, tatli dilin de mi yok
Üç nal ile bir ata kaldi
Yarim hekim candan, yarim imam dinden eder
Yazin basi kaynayanin kisin asi kaynar
Yova yerliyi kovar
Zulüm ile abad olanin, ahiri berbat olur

BILMECELER

Meyveler Hakkinda

Sari tavuk dalda yatar, dal kirildi yerde yatar Ayva
Deve tüyü dösek bunu bilmeyen esek Ayva
Yol üstünde kirmizi yanak gelen geçen öper yanak Elma
Bir küçücük al yastik içine un bastik Igde
Üstü don, alti un, daha alti odun Igde
Saridir sarkar durur, düserim diye korkar durur Armut
Yer altinda kirmizi minare Havuç
Agzina bakmadan sahtiyandan don giyer Kestane
Yesildir abasi, aldir küpesi bunu bilmeyen esek sipasi Kiraz
Dilim dilim dilmeli, tepesi yesil dügmeli bunu bilmeyeni dövmeli Portakal
Beyaz ile basladim, yesil ile isledim, al ile bitirdim cümle aleme yetirdim Visne-Kiraz
Kadin uyandi, cama dayandi, cam kirildi kana boyandi Nar
Kayada kalbur asili, içinde mercan basili Nar
Alti tahta, üstü tahta içinde bir sari sohta Badem
A yurtlar, a yurtlar Yusuf'u yiyen kurtlar, dibinden ögüt almis, tepesinden yumurtlar Ceviz
Üstüne vurdum hiz ile, içinden çikti yildiz ile Ceviz
Zillidir zülal olur, hem seker hem bal olur, varmayin zillinin yanina on parmagin kan olur Karadut
Çiktim gittim hanaya elim batti kinaya Karadut
Bir küpem var ince, o arabin kiçi çöplü Üzüm
Dal üstende sariyim, dokunursan sidarim Zerdali
Basi kilitli, içi bitli Incir
Disi deri, içi kum dari Incir
Bir arabim yagim çikar, herkes ondan sabun yapar Zeytin
Çakil tasi, agalar beyler asi Kahve
Sürdüm tasti, çektim küstü Kahve
Tuzlu hödük, burnu gedik Nohut
Sari dügme ballidir, küçükse de nazlidir Çitlik

Sebzeler Hakkinda

Kisacik boylu, mor kadife donlu Patlican
Bahçe dura oturur, sarigi bura oturur Lahana
Kat kattir katmer degil, kirmizidir elma degil Sogan
Hirkasi kat kat, durmadan yemege kat Sogan
Yer altinda kirmizi tencere Pancar
Dam ardinda teke bagli, kuyrucugu göge bagli Kabak
Pardidan atlar oldugu yere yumurtlar Kabak
Yer altinda kalayli tencere Turp
Yer altinda dede sakal Pirasa
Sakallari yerde ayaklari gögde Pirasa
Yesil mantolu, siyah dügmeli, sari beyaz al fistanli Karpuz
Allah yapar yapisini, demir açar kapisini Kavun-Karpuz

Hayvanlar Hakkinda

Dam ardinda yagli kayis Yilan
Sari çizmeli Haci baba Leylek
Yilani çayani yer adi haci baba Leylek
Yesildir mesildir yilandan sevgilidir Kertenkele
Hevaidir hevai yüksek yapar yuvayi, yapicilar yapamaz kuyumcular dökemez Örümcek
Yer altinda evi var, egri büyrü yolu var, çaliskandir nazlidir ip incecik beli var Karinca
Asiktir hasta, cani kafeste, et yer su içmez ne biçim hasta Bit
Alti tahta, üstü tahta, içinde bir kara fatma Kaplumbaga
Uzun bacakli siçan kulakli Deve
Yasli yerde yasli durur, boynuzlari dike durur Salyangoz
Hepten hüpten sakali var etten, seslerini duyarsin güle güle ölürsün Horoz

Muhtelif

Bir odunu oymuslar, içine nagme koymuslar, yalanini bulunca kulagini burkmuslar Saz
Bir küçücük sel tasi içide beyler asi, pisirirsen as olur, pisirmezsen kus olur Yumurta
Baldan tatli zehirden aci Dil
Biz ne idik ne idik 32 kiz idik, bizden iyi ne olur 2 duvara dizildik Dis
Yedi delikli tokmak, bunu bilmeyen ahmak Kafa
Saridir safran gibi, okunur Kur'an gibi Altin
Garpden attim kilici, sarktan çikti bir ucu Simsek
Sudan ayaz sekerden beyaz Kar
Elemez belemez, ocak balsina gelemez Tereyagi
Höt dedim git dedim, kapi ardina yat dedim Süpürge
Dagda gezer, tasta gezer eve gelir boynunu birakir Çizme
Salkim salkim kadayif bizim hanim çok zayif, zayifligi surda dursun gözünün biri kayip Igne
Bir kalbur çeyizim var, gece sayar gündüz toplarim Yildizlar
Dam üstüne dari saçtim, toplamadan eve kaçtim Dolu
Bir yerinden giyilir, üç yerinden çikilir yine içinde kalinir Gömlek
Küçücük mezar, dünyayi gezer Ayakkabi
Pencereden ay dogdu, görenler hayran oldu, anasi besikteyken kizinin kizi olsu Gül
Abdest alir namaz kilmaz, cemaatten geri kalmaz Ölü
Dagdan gelir, tastan gelir, yularsiz arslan gelir Sel
Gündüz yanar gece söner, çit demeden daga konar Günes
Çin Çin hamam kubbesi tamam, biz kiz aldim babasi Imam Saat
Agzi açik kumbara zahire çeker ambara Kasik